Govert Flinck, Isaäk zegent Jacob, ca. 1633
olieverf op doek, h 117cm × b 141cm.
LICHT EN KLEUR
Dit Bijbelse historiestuk van Flinck toont dat hij al op jonge leeftijd een kundig schilder is. Vermoedelijk is hij pas 18 jaar als hij dit werk maakt. Enkele jaren later schildert hij hetzelfde thema nogmaals. Dit werk hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam. Een vergelijking tussen beide werken laat zien dat Flinck in de tussentijd veel heeft geleerd.
Het latere schilderij heeft een sterk effect van driedimensionaliteit. Er is een logische ruimte tussen de figuren en voorwerpen: de beschouwer krijgt het gevoel dat hij er tussendoor kan bewegen. Dit komt door Flincks kundige toepassing van kleur.
Sommige kleuren maken een warme indruk en andere een koude. Warme kleuren zijn rood, oranje en geel, de koude kleuren zijn blauw, groen en violet. De verzadiging van een kleur kan ook verschillen. Verzadigde kleuren heten intens en fel, terwijl kleuren die weinig zijn verzadigd worden ervaren als flets en gedempt.
Optisch lijken warme kleuren naar ons toe te komen terwijl koele kleuren lijken te wijken. Vergelijkbaar werkt het met intense en gedempte kleuren. Intense kleuren komen naar voren terwijl gedempte lijken te wijken.
Flinck past hier dit principe toe: hij gebruikt intense en warme kleuren op de voorgrond en naar de achtergrond toe koele en gedempte kleuren. Op de voorgrond springen het intense warme rood van Isaäks jas en het oranje van de sprei direct in het oog. Iets verder naar achteren is er het koele groenblauw van Jacobs mantel en het zachte blauw van Isaäks jak. De achtergrond is geschilderd in gedempte olijfgroene en bruine kleuren.
Bij Flincks vroege werk is dit ruimtelijke effect minder overtuigend. Ook nu zijn koele en warme kleuren aanwezig, maar ze zijn niet ingezet om een effect van diepte te bereiken. Ze wisselen elkaar af, zowel in de voorgrond als in de achtergrond. Er is groen gebruikt vooraan in de sprei, maar ook meer naar achteren in Isaäks kleding en helemaal op de achtergrond voor de gordijnen. Bruinroze is zowel te zien in Rebecca’s kleding in de achtergrond als in het tafelkleed helemaal vooraan. Alle kleuren zijn ook gedempt, dus weinig verzadigd. Echt felle kleuren ontbreken.
In het latere schilderij is een driedimensionaal effect ook bereikt door het gebruik van licht en schaduw.
Voorwerpen om ons heen hebben altijd een licht- en een schaduwkant. Om dit effect na te bootsen gebruiken schilders lichte en donkere verf om hun vormen te modelleren. Het verschil tussen licht en donker wordt het tonaal contrast genoemd. Bij een groot tonaal contrast is het verschil tussen licht en donker heel sterk bij een vorm, bij een zwak tonaal contrast is het verschil gering.
In dit schilderij heeft Flinck gebruik gemaakt van het verschil in tonaal contrast om diepte te bereiken. Het contrast neemt naar achteren toe af. Bij Jacob vooraan is het tonale contrast sterk. Het wordt minder bij Isaäk die daarachter zit, terwijl het contrast nog minder is bij Rebecca achteraan. De belichte passages in de gezichten zijn steeds even licht van kleur, maar de schaduwen worden naar de achtergrond toe steeds bleker. Hetzelfde is in de lippen te zien. Het tonale contrast wordt zwakker naar de achtergrond toe. Flinck bereikt met kleur en licht en schaduw een sterk ruimtelijk effect, ook al staan de figuren in de beeldruimte dicht bij elkaar.
In het vroegste schilderij ontbreken deze nuances. Alle drie de gezichten zijn gemodelleerd met een even sterk tonaal contrast tussen licht en schaduw.
Flinck staat bij het vroege werk nog aan het begin van zijn carrière. Hij heeft wel al veel schilders-ervaring, zoals blijkt uit de onderschildering en de stofuitdrukking. Maar hij weet nog niet hoe hij met kleur en licht en schaduw diepte kan suggereren op het platte vlak. Juist bij Rembrandt doet hij die kennis op. Bij het latere schilderij wordt de toeschouwer echt bij het bedrog betrokken; voor het schilderij staan betekent immers aan het bed plaatsnemen.
Beide werken zijn van groot kunsthistorisch belang; zij geven samen een goed beeld van de artistieke ontwikkeling van meester-schilder Govert Flinck.